Celem tej książki jest przedstawienie historii kształtowania przestrzeni prywatnej i publicznej w okresie 6000 lat. Z powstaniem tego rodzaju publikacji wiążą się nieuchronnie pewne komplikacje. Wnętrza znajdują się w swoistej „otoczce” – chacie, budynku, nawet kadłubie statku czy samolotu. Są wypełnione mnóstwem różnych rodzajów przedmiotów i sprzętów: meblami, elementami oświetlenia, tkaninami, a niekiedy także działami sztuki. Oznacza to, że ich projektowanie jest dziedziną, której granice nie są wyraźnie określone, łączącą się z zagadnieniami konstrukcji, architekturą, sztuką, stylem, rzemiosłem i technikami ogrzewania, chłodzenia, wentylacji, oświetlenia, doprowadzania wody...
Klasyk dla architektów wnętrz oraz studentów architektury.
Współczesny człowiek życie spędza głównie we wnętrzach. Kochamy otaczający nas świat natury, otwartą przestrzeń i niebo, są one dla nas ucieczką od życia w zamknięciu, ale już sama radość z przebywania na zewnątrz świadczy, że nasza rzeczywistość jest inna. Życie upływa nam w przestrzeni ograniczonej ścianami. Śpimy, jemy, gotujemy, kąpiemy się i spędzamy wolny czas w domu, czyli we wnętrzu. Pracujemy w biurze, w fabryce lub w innej przestrzeni przeznaczonej do określonego typu pracy: w szpitalu, sali koncertowej, muzeum, szkole czy na uczelni... lista nie ma końca. Uprawa roli nadal wymaga przebywania na wolnym powietrzu, ale dziś rolnik, pracując, również spędza wiele czasu we wnętrzu - w kabinie traktora, ciężarówki różnych innych maszyn rolniczych, z których wychodzi i udaje się do domu. Współczesne zajęcia, takie jak kierowanie autobusem lub ciężarówką, pilotowanie samolotu lub pływanie w łodzi podwodnej, latanie samolotem, a nawet statkiem kosmicznym, zmuszają nas do wykonywania pracy we wnętrzu pojazdu, w kokpicie lub jakiejś innej zamkniętej przestrzeni. Świadectwa mówiące o minionych wydarzeniach i rozwoju naszej cywilizacji, które określamy mianem historii, sięgają 6 lub 7 tysięcy lat wstecz. Nie dysponujemy wiedzą, która pozwoliłaby nam zrekonstruować wcześniejsze dzieje ludzkości. Istnieje wiele teorii próbujących wyjaśnić, kiedy i gdzie ludzie nauczyli się po raz pierwszy wykorzystywać naturalne schronienia i jak wyglądały najstarsze domostwa. Pierwsze ludzkie schronienia były wnętrzami zapewniającymi mieszkańcom pewien stopień bezpieczeństwa i wygody. Proces nadawania wnętrzu określonego wyglądu stanowi aspekt życia, od którego nie można uciec. Nowoczesny świat tworzą nie tylko wnętrza naszego domu, ale także wnętrza domów naszych przyjaciół i krewnych, urzędów, sklepów, restauracji, szkół, szpitali, środków transportu i wiele innych miejsc, w których toczy się życie współczesnego człowieka. Jest oczywiste, że doświadczenia życiowe ludzi w dawnych czasach były odmienne od naszych. Gdy pomyślimy przez chwilę o życiu chłopa pańszczyźnianego mieszkającego w drewnianej chacie, rycerza w zamku, mnicha w klasztorze, magnata w osiemnastowiecznej rezydencji, rodziny wiktoriańskiej w domu w mieście, stanie nam przed oczami obraz życia toczącego się w przestrzeniach stworzonych w tych odległych czasach. Także rzeczywistość społeczna, gospodarcza i polityczna, która kształtowała życie w przeszłości, wywierała ogromny wpływ na otoczenie człowieka. Budowle i ich wnętrza projektowało się i projektuje w taki sposób, aby służyły określonym celom i pozostawały w zgodzie z panującym stylem, z kolei one wywierają wpływ na działania
i sposób życia ludzi tak długo, jak długo są przez nich użytkowane. Badania nad wnętrzami, ich rozwojem i zmianami zachodzącymi w ciągu stuleci są dobrym sposobem poznawania historii i zrozumienia przestrzeni, w których toczy się życie nowoczesne. Od profesjonalnych projektantów oczekujemy wiedzy na temat dawnych stylów i znajomości dokonań ludzi, którzy mieli największy wpływ na rozwój sztuki użytkowej. Wnętrza, które chcielibyśmy zobaczyć, znajdują się w różnych częściach naszego globu i są często trudno dostępne, musimy więc z konieczności uciec się do fotografii, opisów i, coraz częściej, filmu, telewizji i internetu, by móc poznać historię kształtowania przez człowieka wewnętrznej przestrzeni. Niewielka liczba książek poświęconych tej tematyce, kładących często nacisk jedynie na pewne aspekty zagadnienia, sprawia, że trudno poznać i zrozumieć historię wnętrz.
Celem tej książki jest przedstawienie historii kształtowania przestrzeni prywatnej i publicznej w okresie 6000 lat. Z powstaniem tego rodzaju publikacji wiążą się nieuchronnie pewne komplikacje.
Wnętrza znajdują się w swoistej „otoczce" - chacie, budynku, nawet kadłubie statku czy samolotu.
Są wypełnione mnóstwem różnych przedmiotów i sprzętów: meblami, elementami oświetlenia, tkaninami, a niekiedy także dziełami sztuki. Oznacza to, że ich projektowanie jest dziedziną, której granice nie są wyraźnie określone, łączącą się z zagadnieniami konstrukcji, architekturą, sztuką, rzemiosłem i technikami ogrzewania, chłodzenia, wentylacji, oświetlenia, doprowadzania wody i odprowadzania ścieków, i tym, co dziś określamy nazwą wzornictwo przemysłowe, to jest projektowanie form różnego rodzaju przyrządów, urządzeń i innego rodzaju elementów wyposażenia. Liczba wnętrz stworzonych na przestrzeni dziejów, nawet liczba tych, które przetrwały do dzisiaj, jest ogromna.
Autor jednej, zwięzłej historii staje wobec wielu możliwości wyboru tego, co powinien uwzględnić i tego, co może pominąć. Decyzje podejmowane w trakcie pisania tej książki nie różnią się od tych, jakie podejmuje każdy pisarz, i wynikają z następujących przekonań:
1. Wnętrza stanowią integralną część struktur, w których się znajdują - przeważnie są to budynki. Projekt wnętrza jest więc nierozłącznie związany z architekturą i może być przedmiotem studiów jedynie w kontekście architektonicznym.
2. Zważywszy na geograficzną rozległość obszaru ludzkiej działalności w dziedzinie kształtowania
wnętrz, ograniczyliśmy się do omówienia wnętrz w świecie zachodnim, to jest w Europie i Ameryce, a także prehistorycznych początków. Nie oznacza to, że wnętrza w innych regionach świata są mniej ciekawe od tych, które powstawały na Zachodzie. Taki wybór wynika raczej z celu, jaki postawił sobie autor książki. Celem tym jest ujawnienie nici wzajemnych powiązań, z których można utkać zrozumiałą historię. Prześledzimy tu nici łączące starożytny Egipt, Grecję i Rzym ze średniowieczną i renesansową Europą, i dalej z wiekiem XVII i XVIII po wiek XIX, a potem XX. Szczególny nacisk kładziemy na omówienie wnętrz dziewiętnaste- i dwudziestowiecznych, pragniemy bowiem podkreślić duże zainteresowanie nimi w ostatnich latach.
3. Dokonanie wyboru omawianych wnętrz wymagało przyjęcia pewnych kryteriów. Wybrane przez nas przykłady są wyjątkowe ze względu na estetykę lub reprezentatywność dla danej epoki i miejsca, w którym powstały. Niektóre (jak rzymski Panteon czy katedra w Chartres) są tak dobrze znane, że trudno było o nich nie wspomnieć, inne omawiamy dlatego, że stworzyli je szczególnie interesujący lub znaczący projektanci. Obok przedstawionych wnętrz „ważnych" i dobrze znanych poświęcamy nieco miejsca także „codziennym", zwykłym wnętrzom typowym dla określonych epok historycznych.
4. Wiele uwagi poświęciliśmy również takim zamkniętym przestrzeniom, jak ruiny, starożytne stanowiska archeologiczne czy otwarte dziedzińce, choć ich jedynym sklepieniem jest niebo, a zatem nie są wnętrzami w ścisłym tego słowa znaczeniu.
5. Zainteresowaliśmy się także elementami wyposażenia wnętrz, takimi jak meble, tkaniny, elementy oświetlenia i różnego rodzaju urządzenia, ponieważ miały znaczący wpływ na historię ich rozwoju. Jednak głównym obiektem naszego zainteresowania jest sama przestrzeń, toteż ograniczyliśmy się jedynie do omówienia pewnych najistotniejszych zagadnień z nimi związanych.
6. W Kronikach zamieszczamy cytaty ze źródeł, pozwalające poznać opinie współczesnych na temat budowli i wnętrz powstających w ich czasach. Bardziej zainteresowanego czytelnika odsyłamy do lektury książek zawierających omówienia po- szczególnych okresów, budowli, osób i zagadnień związanych z projektowaniem wnętrz. Pomoże mu w tym wybrana bibliografia, w której umieściliśmy tytuły książek oferujących szersze spojrzenie na niezliczone zagadnienia dotyczące projektowania wnętrz i ich wystroju.
Najlepszym wyjściem byłoby obejrzenie interesujących nas budowli i wnętrz, ale brak czasu i wysokie koszty uniemożliwiają większości z nas odbycie tego rodzaju podróży. Pozostaje jedynie wizyta w tych, które znajdziemy blisko nas. Pozwoli to wzbogacić naszą wiedzę i uzupełnić z konieczności ograniczony zasób informacji zawartych w tej książce i innych pracach poświęconych historii wnętrz.
Przedmowa
Podziękowania
Prehistoria i wczesne cywilizacje
Świadectwa archeologiczne
Pierwsze ludzkie siedziby
Dolmeny i kurhany
Świadectwa kultur plemiennych
Wzór i wnętrze
Pierwsze osady stałe
Mezopotamia: Sumer
Starożytny Egipt
Geometria i proporcje
Egipskie świątynie i domy
Egipskie meble i inne elementy wyposażenia wnętrz
Cywilizacje klasyczne: Grecja i Rzym
Kultury minojska i mykeńska
Knossos
Mykeny i Tiryns
Grecja
Świątynia
Wnętrza budowli świeckich
Kronika: Rozwój Aten
Rzym
Łuki, sklepienia i kopuły
Amfiteatry i łaźnie
Świątynie
Budowle świeckie
Kronika: Koszty utrzymania w starożytnym Rzymie
Meble i inne elementy wyposażenia wnętrz
Dziedzictwo Rzymu: Technologia
Wnętrza wczesnochrześcijańskie, bizantyńskie i romańskie
Sztuka wczesnochrześcijańska
Sztuka bizantyńska
Kronika: Mozaiki Rawenny
Rawenna
Hagia Sophfia
Budowle świeckie
Wczesne średniowiecze: „wieki ciemne"
Styl romański
Kościoły
Niemcy
Italia
Francja
Anglia
Skandynawia
Fortyfikacje i zamki
Klasztory i opactwa
Kronika: Opactwo w Climy
Domy
Wyposażenie wnętrz
Wpływy islamskie
Meczet
Elementy mauretańskie w hiszpańskim stylu romańskim
Dojrzałe i późne średniowiecze
Elementy stylu gotyckiego
Nowe techniki konstrukcyjne
Gotyckie katedry i kościoły
Francja
Anglia
Inne kraje europejskie
Gotyckie budowle świeckie
Kronika: Prace budowlane w średniowieczu
Zamki i pałace
Średniowieczne domy
Innowacje podnoszące komfort domu
Renesans we Włoszech
Początki humanizmu
Renesansowe zainteresowanie historią
Elementy stylu renesansowego
Wczesny renesans
Brunelleschi
Michelozzo
Alberti
Dojrzały renesans
Bramante
Pałace
Kronika: Vasari o pałacu Farnese
Późny renesans i manieryzm
Michał Anioł
Romano
Palladio
Vignola
Wyposażenie wnętrz
Meble
Tkaniny
Barok i rokoko we Włoszech i północnej Europie
Elementy stylu barokowego
Barok we Włoszech
Rzym
Bernini
Boriomini
Wenecja
Longhena
Turyn
Guarini
Juvarra
Barok w północnej Europie
Austria
Szwajcaria
Niemcy
Meble i inne elementy wyposażenia wnętrz
Renesans, barok i rokoko we Francji i Hiszpanii
Francja
Wczesny renesans
Dojrzały renesans
Barok
Wersal
Kronika: Ludwik XIV i Wersal
Luwr
Kościoły barokowe
Meble i wyposażenie
Regencja i rokoko
Paryskie hótels
Petit Trianon
Meble z czasów regencji i rokoka
Rokoko i neoklasycyzm
Empire
Kronika: Styl cesarstwa
Styl prowincjonalny
Hiszpania
Plateresco
Desornamentado
Churrigueresco
Meble i inne elementy wystroju wnętrz
Od renesansu do stylu georgiańskiego w Niderlandach i Anglii
Niderlandy
Budowle miejskie
Domy prywatne
Anglia
Styl Tudorów
Styl elżbietański
Meble elżbietańskie
Styl Jakuba
Jones
Wyposażenie wnętrz w stylu Jakuba
Od Karola do Wilhelma i Marii
Wren
Wyposażenie wnętrz w okresie Karola oraz Wilhelma i Marii
Styl królowej Anny
Meble w stylu królowej Anny
Okres georgiański
Robert i James Adamowie
Kronika: Robert Adam i Syon House
Domy miejskie w okresie georgiańskim
Inne typy budowli
Meble i wyposażenie wnętrz w epoce georgiańskiej
Ameryka kolonialna i federalna
Style kolonialne w Ameryce Łacińskiej
Style kolonialne w Ameryce Północnej
Domy wczesnokolonialne
Wczesnokolonialne meble i wyposażenie wnętrz
Kościoły i domy zgromadzeń
Amerykański styl georgiański
Amerykańskie domy georgiańskie
Amerykańskie meble w stylach georgiańskim i królowej Anny
Późnokolonialne budowle publiczne
Style federalne
Jefferson
Bulfinch
Thornton i Latrobe
Meble w okresie federalnym
Inne elementy wyposażenia wnętrz w okresie federalnym
Regencja angielska, style historyczne i rewolucja przemysłowa
Okres regencji
Nash
Soane
Meble okresu regencji
Style historyczne
Styl grecki
Niemcy
Anglia
Stany Zjednoczone
Neogotyk
Stany Zjednoczone
Anglia
Rewolucja przemysłowa
Początki uprzemysłowienia i wynalazki
Przemysł i wnętrza
Żelazo i szkło
Anglia: Paxton
Kronika: Opinie na temat Crystal Palace
Francja: Labrouste, Baltard i Eiffel
Epoka wiktoriańska
Korzenie stylu wiktoriańskiego
Wielka Brytania
Rezydencje
Domy klasy średniej i gmachy publiczne
Shaw i powrót stylu królowej Anny
Stany Zjednoczone: wariacje wiktoriańskie
Rezydencje
Styl wiejski
Styl gontowy
Styl Adirondack
Wzornictwo shakerystów
Kronika: Filozofia shakerystów
Pierwsze drapacze chmur
Gmachy publiczne
Furness
Meble i inne elementy wyposażenia wnętrz
Ruchy estetyczne
Wielka Brytania: Arts and Crafts
Ruskin i korzenie ruchu Arts and Crafts
Morris
Webb
Inni brytyjscy projektanci
Kronika: Rossetti i estetyczny dom
Związki z modernizmem
Voysey 218 Mackmurdo 218 Mackintosh
Stany Zjednoczone: The Craftsman Movement
Stickley i The Roycrofters
Bradley
Richardson
Greene & Greene i Maybeck
Kontynentalna Europa
Niemcy: Muthesius
Holandia: Berlage
Art Nouveau i Wiedeńska Secesja
Korzenie i charakterystyka secesji
Belgia
Horta
Kronika: Victor Horta i Art Nouveau
VandeVelde
Francja
Szkoła Nancy
Guimard
Inni projektanci francuscy
Hiszpania
Gaudi
Niemcy: Jugendstil
Endell
Riemerschmidt i Behrens
Skandynawia
Austria: Secesja Wiedeńska
Olbrich
Wagner
Kronika: Otto Wagner i „Architektura modernistyczna"
Hoffmann
Loos
Stany Zjednoczone
Tiffany
Sullivan
Eklektyzm
Ecole des Beaux-Arts w Paryżu
Stany Zjednoczone
Czołowi architekci i projektanci
Hunt 247 McKimm, Mead & White
Budynki publiczne
Wczesne drapacze chmur
Rozwój w dziedzinie dekoracji wnętrz
De Wolfe
Wood
McMillen
Inni amerykańscy dekoratorzy
Eklektyzm w profesjonalnej praktyce
Saarinen i Cranbrook Academy
Zredukowany klasycyzm
Eklektyzm dla mas
Domy i apartamenty
Meble i akcesoria
Kinoteatry
Europa
Skandynawia
Wielka Brytania
Lutyens
Kronika: Sir Edwin Lutyens i Dom Wicekróla w New Delhi
Liniowce oceaniczne
Rozprzestrzenienie się eklektyzmu
Narodziny nowoczesności
Frank Lloyd Wright
Wczesne realizacje
Kronika: Filozofia Franka Lloyda Wrighta
De Stijl
Mondrian i van Doesburg
Rietveld
Pionierzy stylu międzynarodowego
Gropius i Bauhaus
Mieś van der Rohe
Prace z lat 20. i 30. XX wieku
Kronika: Mies van der Rohe: Dom Tugendhatów
Emigracja do Stanów Zjednoczonych
Późniejsze realizacje
Le Corbusier
Paryż: rozwój estetyki maszyny
Wczesne domy, wille i apartamenty
Kronika: Filozofia Le Corbusiera
Urbanistyka
Lata powojenne
Późne realizacje
Aalto
Kronika: Wizja Alyąra Aalto
Art deco i wzornictwo przemysłowe
Art deco
Francja
Projektanci mebli
Projektowanie tkanin
Statki oceaniczne
Stany Zjednoczone
Projektanci z Europy
Architektura art deco
Wielka Brytania
Skandynawia
Wzornictwo przemysłowe
Loewy i inni projektanci
Nauka wzornictwa
Projekty rezydencji
Kuchnie i łazienki
Oświetlenie
Tkaniny, dywany i meble
Styl międzynarodowy w Europie
Holandia
Niemcy i Austria
Włochy
Szwajcaria
Francja
Skandynawia
Anglia
Modernizm w Ameryce
Architekci i projektanci
Gili
Wright: lata 20. i 30.
Schindler i Neutra
Lescaze
Goodwin i Stone
Gropius i Breuer
Mieś van der Rohe
Johnson
Skidmore, Owings i Merrill
Eero Saarinen
Dekoracja wnętrz: reakcja na nowoczesność
Meble i inne elementy wyposażenia wnętrz
Knoll
Firma meblarska Hermana Millera
Triumf nowoczesności
Włochy
Kronika: Gio Ponte: Pirelli Tower
Skandynawia
Francja
Niemcy
Holandia
Wielka Brytania
Stany Zjednoczone
Budynki biurowe
Projektowanie przestrzeni biurowych
Meble biurowe
Projektanci wnętrz
Meble i inne sprzęty
Tkaniny
Wnętrza końca XX w.
Prorocy wzornictwa przyszłości
Kahn
Pelli
Hi-tech
Fuller
Kronika: Rogers i Piano i Centre Pompidou
Rogers i Piano
Foster
Stirling
Kromka: James Stirling
Postmodernizm
Yenturi i Scott Brown
Graves
Johnson
Postmodernizm w Europie
Odrodzenie tradycji
Greenberg
Stern
Późny modernizm
Pei
Gwathmey i Meier
Postawy indywidualne
Starek
Putman
Dekonstruktywizm
Eisenman
Gehry
Inne tendencje
Na styku Wschodu z Zachodem
Prace konserwatorskie
Zielone budynki
Słownik
Bibliografia
Źródła ilustracji
Indeks